1. Wstęp do Przedsiębiorczości Społecznej
1.1. Przedsiębiorczość społeczna – wprowadzenie
Osobom zaangażowanym w przedsięwzięcia prospołeczne przyświeca przede wszystkim idea zmiany na lepsze. Przedsiębiorczość społeczna to zjawisko, które przykuwa coraz większą uwagę zarówno na poziomie lokalnym, jak i na arenie międzynarodowej. Jeśli chce się mieć wpływ na rzeczywistość wokół, trzeba zacząć działać. Jak mówił Ghandi: ”Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie”.
Niemal w każdym zakątku globu przedsiębiorcy społeczni tworzą dziś nowatorskie i kreatywne rozwiązania na jedne z największych bolączek współczesnego świata. Niektórzy z nich znaleźli sposób, by zapewnić dostęp do źródeł stabilnej, czystej i odnawialnej energii dla wielu ubogich mieszkańców krajów rozwijających się (A); inni wdrożyli rozwiązania mające na celu aktywizację zawodową osób w trudnej sytuacji życiowej, w tym m.in. stworzenie nowych miejsc pracy zapewniającej finansową niezależność (B). Jeszcze inni zdecydowali się połączyć inicjatywy przyjazne środowisku z przedsięwzięciami odpowiedzialnymi społecznie, po to, by włączyć do uczestnictwa w nich i wesprzeć grupy osób biednych i wykluczonych.
(A) https://global.bioliteenergy.com
(B) http://www.theclothingbank.org.za
Jeśli znajdujesz w sobie pozytywny zapał do zmieniania świata na lepsze, to szkolenie skierowane jest właśnie do ciebie. Zostaną w nim zaprezentowane kluczowe kompetencje niezbędne do założenia i rozwijania własnej działalności w ramach przedsiębiorczości społecznej/własnego przedsiębiorstwa społecznego. Kurs przedstawia m.in. zagadnienia takie jak: pozyskiwanie środków na rozwój tego typu biznesu, podstawowe aspekty prawne i komunikacyjne etc. Będzie można przeczytać o inspirujących przykładach tego, w jak różnorodny sposób przedsiębiorcy społeczni na całym świecie próbują mierzyć się z wyzwaniami współczesności.
Mamy nadzieję, że w ten sposób zostaną przekazane solidne podstawy ku temu, by zmieniać na lepsze rzeczywistość wokół. Szerszą wiedzę trzeba będzie nabyć już w praktyce. Ale najpierw warto przyjrzeć się bliżej samej koncepcji “przedsiębiorczości społecznej”.
Cele dydaktyczne
- W tej części zapoznasz się z pojęciem przedsiębiorczości społecznej: Jak definiowane jest to zjawisko oraz czym różni się ono od tradycyjnej przedsiębiorczości i filantropii?
- Dowiesz się, dlaczego “wartości społeczna” stanowi kluczowy element przedsiębiorczości społecznej.
- Oprócz tego zapoznasz się z działalnością dwóch przedsiębiorców społecznych, którzy tworzą wartość społeczną na skalę globalną.
VIDEO
1.1.1 Czym jest przedsiębiorczość społeczna lub tzw. przedsiębiorstwo społeczne?
Pojęcie przedsiębiorczości społecznej może być wyjaśniane na wiele sposobów. Dyskusja na temat znalezienia właściwej definicji wciąż trwa zarówno w środowisku akademickim, jak pośród innych podmiotów zaangażowanych w tę dziedzinę. Najogólniej można wyróżnić cztery elementy składające się na pojęcie przedsiębiorczości społecznej:
- Realizuje ona wartość społeczną.
- Odbywa się w/lub z udziałem społeczeństwa obywatelskiego – przyjmuje ono wówczas postawę krytyczną
- Zawiera w sobie element nowatorski
- Ma znaczenie dla gospodarki
To oznacza, że można definiować przedsiębiorczość społeczną następująco: ”Działanie mające na celu realizację wartości społecznej przy jednoczesnym wykorzystaniu nowatorskich rozwiązań, w którym społeczeństwo obywatelskie odgrywa istotną role jako inicjator bądź współtwórca, i które ma znaczenie także w kontekście gospodarczym.”
Przedsiębiorczość społeczna może być także definiowana przez pryzmat różnic w stosunku do tradycyjnie pojmowanej przedsiębiorczości. Słowo “przedsiębiorczość” pochodzi z języka francuskiego i oznacza: “ten, który podejmuje się (zrobienia czegoś)”.
Według definicji austriackiego ekonomisty Josepha Schumpetera przedsiębiorca to osoba, która posiada w sobie siłę potrzebną do napędzania wzrostu gospodarczego. To człowiek, który dostrzega możliwości rynkowe – obojętne czy w materiale, produkcie, usłudze bądź biznesie – i organizuje spółkę, by je wdrożyć.
Prościej rzecz ujmując, oznacza to, że podczas gdy tradycyjnego przedsiębiorcę definiuje przede wszystkim zdolność to prowadzenia przedsiębiorstwa i generowania zysków, które stanowią tu kryterium sukcesu, przedsiębiorcę społecznego cechuje głównie chęć tworzenia wartości społecznej dla grupy docelowej lub całego społeczeństwa.
1.1.2 Czym jest wartość społeczna i dlaczego jest ona tak istotna?
Tworzenie wartości społecznej to kluczowy element przedsiębiorczości społecznej, dlatego tak ważne jest, by przyjrzeć się bliżej znaczeniu tego pojęcia.
Pomoc w aktywizacji zawodowej osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej czy organizowanie wolontariuszy do wspólnego sprzątania plaż to przykłady tworzenia wartości społecznej. Ale jeśli butelki plastikowe zebrane z plaży w czasie tego typu akcji zostaną spalone, powodując zanieczyszczenie powietrza, będzie to oznaczać tworzenie pozytywnej wartości społecznej w jednym miejscu i negatywnej w drugim. Ważne więc, by postrzegać tę koncepcję w perspektywie holistycznej – jako coś, co przynosi korzyści całemu społeczeństwu.
Roger L. Martin i Sally Osberg (2007) tak ujmują tę różnicę:
”Różnica pomiędzy przedsiębiorstwem a przedsiębiorstwem społecznym tkwi w wartości.
- W przypadku tradycyjnego przedsiębiorcy wartość tworzona jest na potrzeby rynków, które mogą sobie swobodnie pozwolić na nowy produkt czy usługę, a zatem jest tworzona w celu wygenerowania zysku.
Niemal od początku istnieje tu oczekiwanie, iż przedsiębiorca i jego inwestorzy otrzymają finansowe korzyści za sprawą swojej działalności . Dochód jest kluczowy dla utrzymania równowagi finansowej spółki i ma znaczenie dla nadrzędnego celu działalności gospodarczej, jakim jest adaptacja do rynku na większą skalę, a ostatecznie osiągnięcie nowej równowagi ekonomicznej.
- Przedsiębiorca społeczny z kolei nie tworzy wartości po to, by pozyskać istotne korzyści finansowe dla swoich inwestorów – głównie organizacji charytatywnych i rządowych – czy też dla siebie samego. Zamiast tego celem przedsiębiorcy społecznego jest wartość na większa skalę, rozumiana jako przeobrażona korzyść dla znacznej części społeczeństwa lub jego całości.” (Źródło: www.ssireview.org spring 2007 / STANFORD SOCIAL INNOVATION REVIEW 35)
1.1.3 Przedsiębiorczość społeczna działa wewnątrz oraz pomiędzy sektorami
Według założeń Europejskiej Sieci Badawczej – EMES (European Research Network: http://www.emes.net/) przedsiębiorczość społeczna ma charakter hybrydy plasującej się na pograniczu trzech sektorów: publicznego, prywatnego i obywatelskiego. Często nazywana jest “czwartym sektorem” zawierającym w sobie elementy trzech pozostałych. W większości przypadków punktem wyjścia dla przedsiębiorczości społecznej jest jednak sektor obywatelski.
1.1.4 Przedsiębiorczość społeczna – działalność charytatywna a tradycyjne przedsiębiorstwo
By zdefiniować przedsiębiorczość społeczną, warto przedstawić cechy odróżniające ją od zwykłej filantropii: Obie dzielności nastawione są na realizowanie misji społecznej i wywołanie pozytywnej zmiany w świecie. Zarówno organizacje charytatywne, jak i przedsiębiorstwa społeczne dążą do przekazania swoich zysków na cel, który przyniesie korzyści wybranej grupie społecznej lub całemu społeczeństwu. Ale podczas gdy organizacje dobroczynne pozyskują środki na swoją działalność głównie z dobrowolnych datków i zbiórek pieniężnych, przedsiębiorstwa społecznej często sprzedają dobra i usługi, by móc potem ponownie zainwestować swoje dochody.
Zdaniem niektórych kwestią kluczową nie jest jednak źródło finansowania, ale przejrzystość i stabilność pozyskiwanych środków. Jeśli przedsiębiorca społeczny jest w stanie z powodzeniem połączyć stałe przychody pozyskiwane od rożnych beneficjentów ze środkami z dotacji i grantów, wówczas działalność może być równie stabilna, jak ta utrzymująca się jedynie ze sprzedaży towarów i usług. W rzeczywistości przedsiębiorstwo społeczne przyjmuje zróżnicowane formy – od podmiotów opartych wyłącznie na subsydiach i grantach po te, dla których obrót gospodarczy jest dominującym źródłem finansowania.
Najważniejsze, by przedsiębiorstwo społeczne było na tyle stabilne finansowo, aby móc skutecznie realizować cel, jakim jest tworzenie wartości społecznej.
Cele Zrównoważonego Rozwoju – wspólne wytyczne dla przedsiębiorstw społecznych
Jeśli spojrzymy na przedsiębiorstwo społeczne w perspektywie holistycznej i przyjmiemy, że wartość społeczna ma docelowo przynosić korzyści całemu społeczeństwu, Cele Zrównoważonego Rozwoju mogą służyć wówczas za wspólne wytyczne oraz narzędzia przydatne do wzajemnego zrozumienia i komunikacji.
Co więcej, mogą one stanowić pomoc i wsparcie dla przedsiębiorstw społecznych na polach takich jak: wymiana informacji, negocjacja i współpraca pomiędzy poszczególnymi sektorami – samorządami, instytucjami państwowymi, prywatnymi firmami oraz organizacjami tworzonymi przez społeczeństwo obywatelskie.
Cele Zrównoważonego Rozwoju to 17 wyzwań, których realizacji do 2030 roku podjęły się w sumie 193 kraje na świecie. By upewnić się, że dane przedsiębiorstwo społeczne rzeczywiście tworzy wartość służącą całemu społeczeństwu, warto zweryfikować, czy jego działania przyczyniają się do osiągnięcia tych celów. Stanowią one bowiem powszechne ramy dla wszelkich przedsięwzięć prospołecznych. Więcej informacji na temat Celów Zrównoważonego Rozwoju można znaleźć w kolejnym podrozdziale.
Przedsiębiorcy społeczni jako część całego ruchu – ich działanie jest ukierunkowane na problem
Docierając do sedna omawianego zjawiska, można stwierdzić, iż przedsiębiorca społeczny to osoba, która rozpoczyna prowadzenie działalności prospołecznej nie tylko w celu usunięcia objawów jakiegoś problemu, ale też po to, by wpłynąć na jego przebieg; to ktoś, kto chce dotrzeć do przyczyn powstania trudnej sytuacji społecznej i zmienić tworzące ją strukturę i system.
Jak podkreślał Bill Drayton, twórca Ashoki – Międzynarodowej Organizacja Innowatorów Społecznych: “Przedsiębiorców społecznych nie zadowala jedynie danie komuś ryb albo nauczenie, jak się te ryby łowi. Nie spoczną dopóki nie zrewolucjonizują rybołówstwa.”
Bycie przedsiębiorcą społecznym bywa drogą trudną i samotną. Podjęcie się realizacji nowatorskich pomysłów oznacza całą gamę wyzwań i przeszkód, dobrze jest więc pamiętać, że jest się wówczas częścią większego ruchu: Zarówno w kraju, jak i poza jego granicami ma się wsparcie osób, które również pracują nad tym, by zmieniać świat na lepsze przy wykorzystaniu innowacyjnych sposobów. W ostatniej części tego podrozdziału można znaleźć listę odnośników do stron internetowych organizacji i zrzeszeń oferujących szeroką wiedzę i wsparcie w tym zakresie.
1.1.5 Przykłady – przedsiębiorstwa społeczne od strony praktycznej
By zobrazować, jak często przedsiębiorca społeczny wiedziony jest wewnętrzną niezgodą na zastaną sytuację społeczną i pragnieniem jej zmiany, przytaczamy poniższe przykłady:
Przykład I: Muhammad Yunus – “Grameen Bank”
Muhammad Yunus jest ekonomistą z Bangladeszu, założycielem “Grameen Bank” i wynalazcą tzw. mikro kredytów, za które otrzymał Nagrodę Nobla w 2006 roku.
Yunus zauważył, że biedni mieszkańcy Bangladeszu mają bardzo małe szanse na rozwój i zmianę swojej sytuacji życiowej oraz mocno ograniczone możliwości, by otrzymać nawet najmniejszą kwotę kredytu. Do tej pory ich jedyną opcją było zaciągnięcie pożyczki u lichwiarza, której nigdy nie byli w stanie spłacić, ponieważ pensje są tak niskie, że nie starczają nawet na czynsz za mieszkanie. W ten sposób tworzyło się błędne koło i poczucie bycia niewolnikiem własnego losu.
Yunus doszedł do wniosku, że nawet niewielka pożyczka udzielona w oparciu o uczciwe warunki mogłaby to zmienić. I tak w 1983 roku założył w Bangladeszu “Grameen Bank”, kierując się przekonaniem, że możliwość wzięcia kredytu powinna być jednym z podstawowych praw człowieka. Jego celem była pomoc biednym ludziom w wyjściu z ubóstwa poprzez dostarczenie im pożyczek na dogodnych dla nich warunkach i nauczenie ich kilku rozsądnych zasad z zakresu finansów, tak, by byli w stanie sami sobie poradzić. Yunus zauważył, że nawet z niewielkim kapitałem na start kobiety, które skorzystały z programu, zainwestowały w swoje zdolności umożliwiające im generowanie przychodów. Na przykładu dzięki nabyciu maszyny do szycia mogły one zacząć produkować ubrania, a za zarobione w ten sposób pieniądze spłacić pożyczkę, kupić jedzenie, posłać dzieci do szkoły i tym samym wyprowadzić swoje rodziny z biedy. “Grameen Bank” utrzymuje się z odsetek od udzielanych kredytów. Zysk jest ponownie inwestowany w działalność, by pomóc kolejnym potrzebującym.
“Grameen Bank” jest własnością kredytobiorców, z których większość to ubogie kobiety. Z całego kapitału banku wierzyciele posiadają 94%, pozostałe 6% należy do rządu bangladeskiego. W 2017 roku bank miał już 2600 oddziałów i dziewięć milionów pożyczkobiorców ze stopą spłaty 99.6%. 97% klientów to kobiety. Inicjatywa stała się inspiracją dla podobnych przedsięwzięć w 40 innych krajach na świecie.
Więcej informacji: http://www.grameen.com
Muhammad Yunus opowiada o “Grameen Bank” i mikrofinansowaniu:
https://www.youtube.com/watch?v=6UCuWxWiMaQ
Case II: Torkild Sonne – “The Specialists”
Kiedy syn Torkilda Sonne – Lars – miał dwa i pół roku rodzice zauważyli, że jego rozwój zaczyna się różnić od tego, który przechodzili wcześniej starsi bracia chłopca. Wkrótce Sonne i jego żona dowiedzieli się, że Lars choruje na autyzm dziecięcy – przewlekłe i niemal niewidoczne na zewnątrz upośledzenie z grupy tzw. spektrum zaburzeń autystycznych (Autism Spectrum Disorder – ASD).
Sonne wiedział, że Lars zmierzy się z rzeczywistością, w której pozostanie niezrozumiany przez innych i tym samym wyizolowany, ponieważ trudno będzie mu sprostać oczekiwaniom otoczenia. Prawdopodobnie Lars nigdy nie będzie miał szansy na normalne życie zawodowe.
Sonne zaangażował się w działalność duńskiego stowarzyszenia na rzecz osób dotkniętych autyzmem (Danish Autism Association). Dowiedział się m.in, że rodziny dzieci cierpiących na spektrum zaburzeń autystycznych (ASD) są zagrożone rozpadem z powodu niewidzialności upośledzenia dla osób z zewnątrz. Jego rodzina podjęła konsekwentną walkę o to, by pozostali zauważali i rozumieli potrzebę udzielania rodzicom i chłopcu wsparcia we właściwym czasie.
Z pomocą rodziny Sonne wziął kredyt pod zastaw domu i założył przedsiębiorstwo “The Specialists”, usiłując stworzyć środowisko pracy ukierunkowane na ludzi z autyzmem i pozwalające im na wykorzystanie ich specjalistycznych umiejętności w zakresie doradztwa biznesowego na warunkach rynkowych. Dziś “The Specialists” prowadzą działania w 13 krajach na świecie, w tym w Europe, USA i Australii, a wizja Sonna – by stworzyć nowe możliwości dla ludzi chorych na autyzm i wpłynąć na zmianę postawy społeczeństwa wobec osób dotkniętych tym zaburzeniem – właśnie się spełnia.
Więcej na stronie: http://specialisternefoundation.com
Film z udziałem Torkilda Sonne na temat założenia “The Specialist”:
https://youtu.be/uDXCtMmjpHc
Zagadnienia do przemyślenia
- W jaki sposób dowiedziałeś się o przedsiębiorczości społecznej i jaka jest twoja definicja tego zjawiska ?
- Znajdź przykład przedsiębiorstwa społecznego w twoim kraju. W jaki sposób tworzy ono wartość społeczną i co ci się w nim szczególnie podoba?
Odnośniki do materiałów dodatkowych
W Polsce:
Wstęp do wiedzy o przedsiębiorczości spolecznej 25.4.2018
Na świecie:
Ashoka
www.ashoka.org
Ashoka to największa na świecie globalna sieć dla przedsiębiorców społecznych stworzona przez Amerykanina Billa Draytona w 1980 roku. Ashoka od ponad 30 lat wspiera przeszło 3000 przedsiębiorców społecznych.
Fundacja na rzecz Przedsiębiorczości Społecznej “Schwab”
http://www.schwabfound.org/
Fundacja na rzecz Przedsiębiorczości Społecznej “Schwab” stworzyła dwie niezależne platformy na poziomie lokalnym i światowym, by naświetlić i rozwinąć modele zarządzania zrównoważonymi innowacjami społecznymi. Identyfikuje wybranych przedsiębiorców społecznych i angażuje ich w tworzenie agend światowych, regionalnych i przemysłowych mających na celu rozwiązywanie problemów w bliskiej współpracy z pozostałymi aktorami Światowego Forum Ekonomicznego.
Fundacja “Skoll”
http://skoll.org/
“The Skoll Foundation” wprowadza zmianę na wielką skalę poprzez inwestowanie, łączenie i docenianie przedsiębiorców społecznych i twórców, którzy pomagają rozwiązywać najbardziej palące problemy współczesnego świata.
Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ (SDG´s)
http://www.un.org/sustainabledevelopment/
Łotwa:
Centrum Innowacji Społecznych
http://socialinnovation.lv/en/
Centrum Innowacji Społecznych na Łotwie ma na celu rozwój i rozpowszechnianie wiedzy, promowanie krajowej i międzynarodowej wymiany doświadczeń oraz stworzenie sieci kontaktów dla innowacji społecznych, a co za tym idzie wzmocnienie zrównoważonego rozwoju społeczeństwa.
Stowarzyszenie Przedsiębiorczości Społecznej Łotwy (SEAL)
http://www.socialauznemejdarbiba.lv/eng/
Stowarzyszenie Przedsiębiorczości Społecznej jest organizacją członkowską dla zarówno przedsiębiorstw, jak i osób prywatnych, które chcą rozpowszechniać koncepcję przedsiębiorczości społecznej na Łotwie. SEAL został założony w listopadzie 2015 roku przez pięć organizacji i przedsiębiorstw.
Polska:
Portal Ekonomia Społeczna:
http://www.ekonomiaspoleczna.pl/
Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społeczenej „Dobra robota”
www.dobrarobota.org
Bałtycki Instytut Spraw Europejskich i Regionalnych (BISER)
www.biser.org.pl
Rosja:
COBUCE
https://www.salto-youth.net/tools/otlas-partner-finding/organisation/krauslab-cobuce.11708/
Fundacja “Nasza Przyszłość”
http://www.nb-fund.ru/
Sieć “IMPACT HUB” w Moskwie
http://www.impacthubmoscow.net/
Centrum Przedsiębiorczości Społecznej i Studia nad Społeczną Innowacją
https://socentr.hse.ru/en/
Zagadnienia do przemyślenia:
- Dlaczego istotne jest, by państwo wspierało podmioty ekonomii społecznej?
- Jaki typ kapitału społecznego tworzą podmioty ekonomii społecznej?
- Jak oceniasz znaczenie sektora NGO we wspieraniu ekonomii społecznej w Polsce?
Wróć na początek
Publikacja jest częścią projektu “Rozwój przedsiębiorczości społecznej w regionie Morza Bałtyckiego”, współfinansowanego przez program Nordyckiej Rady Ministrów, o numerze identyfikacyjnym: 17055.
Odpowiedzialność za treść ponosi wyłącznie wydawca/autorzy; nie reprezentuje ona punktu widzenia Nordyckiej Rady Ministrów i żadnych powiązanych z nią organów finansowych. Instytucje te nie są odpowiedzialne za informacje przekazane w powyższym materiale.
